12 lutego 2018

Gdyński modernizm

Gdyński modernizm

Modernizm w architekturze

Modernizm to kierunek, który znacząco pozostawił swój ślad w wielu artystycznych dziedzinach, najbardziej jednak w architekturze. Oznaczał bowiem dla niej nastanie nowej epoki i wpłynął istotnie na planowanie przestrzenne miast czy projekty architektury. Moderna to także początek wzornictwa przemysłowego. Najważniejsze ośrodki kreowania modernistycznych koncepcji powstały w Niemczech (racjonalizm BAUHAUSU Waltera Groupiusa; nurt ekspresyjny E. Mendelsohna), Francji (funkcjonalizm Le Corbusiera; nurt luksusowy) oraz Holandii i Belgii (tzw. neoplastycyzm amsterdamski).

Moderna bardzo szybko dotarła do obu Ameryk, Azji, Afryki czy wreszcie Polski. Niewiele miast jednak mogło poszczycić się niemal całą budową, w tym kluczowymi obiektami zbudowanymi w duchu moderny. Wśród miast, którym to się udało wyróżnia się Tel Awiw, Brasili oraz Gdynię.

Dlaczego? Warto podkreślić, że moderna w architekturze europejskiej rozwijała się w latach ‘20 i ‘30 XX w. ,czyli wtedy, kiedy powstawała Gdynia. Charakteryzuje ją szlachetna prostota, funkcjonalizm, nowoczesne rozwiązania konstrukcyjne. Charakterystyczne, zarówno dla projektowanych i realizowanych wówczas gdyńskich kamienic, eleganckich willi i pensjonatów były wielkie przeszklone powierzchnie nadające budynkom szczególną lekkość i jasność.

Nic więc dziwnego, że gdyńskie śródmieście uznano za Pomnik Historii. Miasto budowano jako ,,wrota do Polski”, w oparciu o ambitne plany gospodarcze. Budowa Gdyni była również okazją do zaprezentowania umiejętności dla wielu polskich architektów, urbanistów, dekoratorów i projektantów wnętrz. Modernistyczne Śródmieście Gdyni ukształtowało się w bardzo krótkim okresie dekady lat 30-tych, co dodatkowo wzmocniło symboliczny przekaz „białej architektury” i „słonecznego miasta”. W mieście wyrosły więc kamienice o kształtach kubicznych, jak i pojawiły się bardziej rozpoznawalne sylwety brył opływowych, nasuwających skojarzenia z architekturą okrętową. Gdyński modernizm to także znakomite przykłady zabudowy industrialnej, portowej oraz mieszkalnej, w tym willowej.

Modernizm Gdyni objawia się jednak również w budynkach użyteczności publicznej czy  portowe magazyny,  które  miały również wspomniane walory.  Dzięki licznym marynistycznym odniesieniom (jak okrągłe okna, przywołujące na myśl te okrętowe, ostre bryły budynków kojarzone z kadłubami statków) Gdynia wyróżnia się na tle innych pomorskich miast.

Gdyński modernizm został stworzony przez najlepszych polskich architektów, których dzieła stanowią dziś klasyczne, podręcznikowe przykłady moderny w architekturze. Gdynia jest więc arcydziełem na skalę europejską.

Wybrane obiekty gdyńskiego modernizmu

Budynek Urzędu Miasta Gdyni, al. Piłsudskiego 52/54
Ten okazały gmach początkowo pełnił  funkcję siedziby Komisariat Rządu. Pierwsza część budynku została oddana do użytku w 1930 r., natomiast drugie skrzydło dobudowano w 1937 r. Architekt Jerzy Müller zastosował tu wyraźnie wertykalny układ kompozycyjny. Obecnie jest to siedziba Rady Miasta Gdyni i Prezydenta Gdyni.

 

Budynek Sądu Rejonowego, pl. Konstytucji 5

Zaprojektowany przez Z.Karpińskiego, T. Sieczkowskiego i R. Sołtyńskiego, zbudowany w 1936 r. Ten gmach dzięki awangardowej, śmiałej  architekturze również dziś jest jednym z symboli nowoczesnej Gdyni

Zespół Hali Targowej, ul. Wójta Radtkego 38

Kompleks budynków o charakterystycznej bryle powstał w latach 1936-38 wg projektu Jerzego Muellera i Stefana Reychmana. Uwagę zwraca unikalna konstrukcja głównej hali, która uważana jest za jeden z ciekawszych budynków architektury polskiej okresu międzywojennego.

Budynek ZUS, ul. 10 Lutego 24

Zaprojektowany przez Romana Piotrowskiego jako siedziba Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zrealizowany w latach 1935 – 36. Jest to jeden z symboli modernistycznej  architektury Gdyni. Charakterystyczna dla stylu – duża powierzchnia okien, jasna elewacja , prosta forma. Po wojnie był siedzibą Polskich Linii Oceanicznych. Obecnie mieści się tu część Urzędu Miasta Gdyni, Informacja Miejska i Gdyńskie Centrum Wspierania Przedsiębiorczości.

Dom Mieszkalny Funduszu Emerytalnego BGK, ul. 3 Maja 27-31, ul. Batorego 36

Kamienica mieszkalna Funduszu Emerytalnego Banku Gospodarstwa Krajowego. Była największym budynkiem mieszkalnym przedwojennej Gdyni. Wzniesiona została w trzech etapach w latach 1935-38 wg projektu Stanisława Ziołowskiego. Elewacje wykończone są płytami wapiennymi i szlachetnymi tynkami.

Dom Marynarza Szwedzkiego, ul. Jana z Kolna 25

Budynek zbudowano w latach 1935-36 wg projektu Stanisława Płoskiego. Mieścił się tu konsulat, kaplica i hotel. Tę samą funkcję pełni współcześnie.

Kamienica Hundsdorffów, ul. Starowiejska 7/Abrahama 2

Budynek mieszkalno-usługowy, zaprojektowany przez Mariana Maślińskiego dla Juliusza Hunsdorffa. Zbudowany w latach 1932-35. Jest to jedna z pierwszych gdyńskich kamienic o ekspresyjnej owalnej formie narożnika.

Kamienica A. Jurkowskiego, Skwer Kościuszki 16

Kamienica zbudowana w latach 1937-38 dla profesora Uniwersytetu Poznańskiego – Adama Jurkowskiego. Projektantem był Zbigniew Kupiec. Budynek wyróżnia się modernistyczną formą z okładziną elewacji wykonaną z żółtych płytek ceramicznych.

Kamienica Pręczkowskich, Skwer Kościuszki 10-12

Jedna z pierwszych, modernistycznych kamienic realizowana etapami w latach 1928 – 1937. Projektant – Tadeusz Jędrzejewski zastosował zaokrąglenia ścian nawiązujące do architektury okrętowej i wieżyczkę kojarzącą się z mostkiem kapitańskim.

Dom Żeglarza Polskiego, al. Jana Pawła II 3

Zaprojektowany przez Bohdana Damięckiego i Tadeusza Sieczkowskiego – jeden z najbardziej charakterystycznych zabytków Gdyni. Zbudowany na Molo Południowym rok przed wybuchem II wojny światowej miał być centrum żeglarstwa, ale nigdy tej funkcji nie pełnił. Dziś jest tu Wydział Nawigacyjny Akademii Morskiej z ogólnodostępnym planetarium i pływalnią.

Kamienica Orłowskich, ul. Świętojańska 68

Zbudowana w 1936r. zwraca uwagę rzeźbiarska bryłą, na którą składają się dwie przenikające części. Charakterystyczna elewacja z kamiennych płyt piaskowca. Przed wojną na parterze znajdował się elegancki dom towarowy, dziś – salon prasy i książki.

Kamienica Krenskich, ul. Świętojańska 55/ul. Żwirki i Wigury 4

Kamienica zbudowana w 1939 r dla rodziny Krenskich wg projektu Zbigniewa Kupca i Tadeusza Kossaka. Prace wykończeniowe przy budynku przerwała II wojna światowa i ukończono je dopiero po 1945 r. W prostej bryle wyróżniają się wąskie, pionowe lizeny oraz „falujące” balkony od strony ul. Żwirki i Wigury.

Budynek biurowy firmy POLSKAROB, ul. Korzeniowskiego 8/10

Jeden z nielicznych budynków biurowych na Kamiennej Górze. Zbudowany został w latach 1934-35 wg projektu St. Płoskiego i K. Krzyżanowskiego jako siedziba towarzystwa transportowego. Ma formę funkcjonalistyczną z nawiązaniami do motywów okrętowych, zaokrąglony narożnik, peryskopowo wysuniętą szklaną nadbudówkę i okrągłe okno podcienia wejściowego.

Willa hrabiny Łosiowej, ul. Korzeniowskiego 7

Popularnie zwana „Łosiówką” – zaprojektowana została przez spółkę architektoniczną Zbigniew Kupiec – Tadeusz  Kossak. Jest jednym z najlepszych gdyńskich przykładów tzw. funkcjonalizmu kubicznego. Obecnie znajduje się tu Sąd Marynarki Wojennej.